Artvin Ahmet Hamdi Tanpınar Kültür Merkezinde yapılan Hatila Vadisi Milli Parkı uzun devreli gelişme planı bilgilendirme toplantısına; Doğa Koruma Milli Parkalar Artvin Şube Müdürü Faruk Bucak, Artvin Çoruh Üniversitesi Rektör Yardımcısı Aydın Tüfekçioğlu, akademisyenler, kurum çalışanları ve sivil toplum örgütü temsilcileri katıldı.

 

Orman Yüksek Mühendisi Nihat Öz, Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Dekan Yardımcısı Prof.Dr. Salih Terzioğlu,19 Mayıs Üniversitesinden Doç Dr. Erdoğan KarayeL, Artvin Çoruh Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölüm Başkanı Yardımcı Doç Dr. Hilal Turgut’un konuşmacı olarak katıldığı bilgilendirme toplantısında veri ve kaynak bilgilerinin değerlendirmesi yapıldı. 

Orman Yüksek Mühendisi Nihat Öz yaptığı konuşmada Jeolojik, Jeomorfolojik, İklimsel, Hidrolojik Değerlendirmelere bulunurken Doç Dr. Erdoğan Karayel (Ekosistem, Habitat Tipleri, Vejetasyon, Biyolojik Yapı, Faunistik Yapı gibi ekolojik açıdan değerlendirmelerde bulundu.

Yardımcı Doç Dr. Hilal Turgut ise yaptığı sunumda rekreasyonel ve turizm faaliyetlerinin değerlendirmesi, sosyo-ekonomik ve kültürel değerlerin değerlendirmesi, alanın yasal ve yönetsel açıdan değerlendirmesi konularında açıklamalarda bulundu.

 

Toplantının açılış konuşmasını yapan Doğa Koruma Milli Parkalar Artvin Şube Müdürü Faruk Bucak 2873 sayılı milli parklar kanunu kapsamında ülkemizde toplam 40 adet milli park alanının olduğunu ifade ederek bunlardan 3 tanesinin Artvin´de yer aldığını dile getirdi. Bucak yaptığı konuşmada: ´´Artvin´de bulunan Milli Parklardan birisi Kaçkar Dağları Milli Parkıdır. Bu alanın yüzde 90’lık kısmı Rize ilinde olmakla birlikte yüzde 10’ü Yusufeli ilçemizde bulunmaktadır. İkinci milli parkımız Şavşat Karagöl Sahara Milli parkı, üçüncü milli parkımız ise Hatila Vadisi Milli Parkı´dır´´ dedi.

Bucak bu alanlardan Kaçkar Dağları Milli Parkı ve Şavşat Karagöl Sahara Milli Parkı´nın planın 1998’de yapılıp yürürlüğe girdiğini ifade etti. Hatila Vadisinin planının ise Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından 2011 yılı Haziran içerisinde ihale edildiğini belirten Bucak bu bir buçuk yıllık süre içerisinde alan içerisinde veri toplama işlemi sonuçlandırılarak son aşama olan planlama aşamasına gelindiğini söyledi. 

A-Genel Tanıtım

31.08.1994 tarih ve 22037 sayılı resmi gazete 94/5841 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Milli Park ilan edilen Hatila Vadisi Milli Parkı 16988 hektarlık bir alana sahiptir. Milli Park, Artvin il merkezine 6.8 kilometre uzaklıktadır.

 

Hatila Vadisi Milli Parkının yüzde 74,5 lik kısmı ( 12657 ha ) orman alanı, yüzde 24.5 lik kısmı ( 4157 ha) hazine alanı ve yüzde 1 lik kısmı ( 174 ha ) özel mülkiyet alanıdır.

 

Hatila Vadisi Milli Park alanının yüzde 97,6 lık bölümü karasal ekosistem (16590 ha ), yüzde 1,6 lık kısmı akarsu ekosistemi (269 ha ) ve yüzde 0,8 lik kısmı tarım alanlarından (129 ha ) oluşmaktadır.

 

Fiziksel parçalanma ve kütle hareketleri vadinin orta kesimlerinde kanyon ve boğaz oluşumu meydana getirmiştir. Milli Park alanı heyelan, kaya düşmesi ve çığ gibi doğal tehlikelere açıktır. ( zemin hareketleri, çok dik eğim değerleri, iklim koşulları, toprak örtüsü vb.)

 

Hatila deresinin oluşturmuş olduğu vadi tabanına yakın volkanik sütun yapıları bulunmaktadır. Yaklaşık 10 metre dikine gelişmiş bu sistem alanda değişik noktalarda yüzeylenmektedir. ( Özellikle, Basil derenin Hatila deresine karıştığı bölge Jeolojik Miras statüsünde değerlendirilmelidir)

Hatila Vadisi´nde yüksekliği en yüksek yer Milli Park´ın güneyinde bulunan Kurt Dağ 3224 metre, en düşük yer Çoruh Nehri boşalım ağzı 160 metre ve ortalama yükseklik ise 1710 metredir.

Eğimin çok yüksek olduğu Hatila vadisinde, yamaç eğimleri genel olarak yüzde 50-100 civarındadır. ( yüzde 50-100 arası 8580 ha.)

Mevsimsel yağış şiddetine bağlı olarak eğimin de etkisi ile kayalar su ile beraber akma şeklinde de görülebilmektedir. Özellikle, 2.500 metre rakımı ve eğimi dik olan yamaçlar kar yağışının çok olduğu zamanlarda çığ düşme riski olan alanlardır. ( Kurt dağı, Kırma tepe, Demirlikaya tepe, Hanzat tepe, Turnagölü tepe, Uzunçayır tepe, Gasol tepe ve Kerçen tepe )

 

Hatila Vadisi Milli Parkı ve Artvin´de yıllık yağış miktarı 661.03 mm, günlük en çok yağış 80 mm olup topoğrafik yapı nedeniyle yağış şartları kısa mesafelerde değişiklik göstererek mikroklimatik alanlar oluşturmaktadır.

 

250-950 metre iklim tipi Yarı kurak , vejetasyon tipi ise step başlangıcı ve maki vejetasyonudur. 950-1650 metre iklim tipi yarı nemli, vejetasyon tipi kurak alan ormanıdır. 1650-2350 metre  iklim tipi yarı nemli, vejetasyon tipi kurak alan ormanıdır. 2350-3050 metre iklim tipi nemli, vejetasyon tipi nemli alan orman alpinik steptir.

Hatila vadisi boyunca en büyük dere Hatila deresidir ( 7.375 km. ). Hatila deresi su toplama alanı yaklaşık 233.3 km2 olup bu alanın hemen hemen tamamı dağlık alanlardan oluşmaktadır.

MP sınırları içinde kuru derelerin toplamı yaklaşık 139 kilometre iken sulu dereler yaklaşık 136 kilometre civarıdır. Volkanik birimlerin oluşumları sırasında soğuma çatlakları ve tektonik hareketler sonucunda meydana gelen ikincil kırık-çatlak yapıları sonucu çok sayıda kaynak oluşmaktadır.

Bunlardan Hatila Vadisi´nde kireçsiz kahverengi orman toprakları en yaygın bulunan topraklar olup sub alpin ve alpinik kesimlerde organik madde ayrışması, parçalanması yeter derecede olmayan yüksek dağ-çayır topraklan´da bulunmaktadır. Hatila Vadisi Milli Park alanında VI. sınıf araziler bulunmaktadır.

 

Hatila Vadisi Milli Parkı, Türkiyedeki Floristik Bölgelerden Avrupa- Sibirya Floristik Bölgesinin Kolşik sektöründe yer almaktadır. Hatila Vadisi Milli Parkı´nın yer aldığı "Kafkasya Ekolojik Bölgesi" uluslararası çevre koruma örgütü ( Cl ) , Dünya Bankası ve GEF tarafından dünyanın biyolojik çeşitlilik açısından en zengin ve aynı zamanda tehlike altındaki en önemli 25 karasal "ekolojik bölge"sinden biri olarak tanımlanmaktadır.

 

Hatila Vadisi Milli Parkın´da, herdemyeşil Akdeniz orman, maki, Karadeniz herdem yeşil, yaprak döken orman ve alpin/subalpin ekosistemini barındıran karasal ekosistem ve akarsu ekosistemini barındıran sucul ekosistem tipi görülmektedir.

Milli Park alanındaki ormanlarda yayılış gösteren başlıca ağaç türleri

1. Picea orientalis (Doğu Ladini), 2. Abies nordmanniana subsp. nordmanniana (Doğu Karadeniz Göknarı), 3. Pinus sylvestris (Sarıçam), 4. Pinus pinea (Fıstık Çamı), 5. Fagus orientalis (Doğu Kayını), 6. Castanea sativa (Anadolu Kestanesi), 7. Quercus petraea ssp. ibérica (Sapsız Meşe), 8. Quercus hartwissiana (Istranca Meşesi), 9. Carpinus betulus (Adi Gürgen), 10. Ostrya carpinifolia (Kayacık), 11. Alnus glutinosa subsp. barbata (Sakallı Kızılağaç), 12. Platanus orientalis (Doğu Çınarı), 13. Salix alba (Ak Söğüt),14. Taxus baccata (Adi Porsuk), 15. Juniperus foetidissima (Kokulu Ardıç), 16. Juniperus excelsa (Boylu Ardıç), 17. Acer trautvetteri (Kayın Gövdeli Akçaağaç), 18. Acer cappadocicum (Doğu Karadeniz Akçaağacı), 19. Acer platanoides (Çınar Yapraklı Akçaağaç),20. Acer campestre (Ova Akçaağacı),21. Cerasus avium (Kiraz),22. Sorbus aucuparia (Dişbudak Yapraklı Üvez),23. Sorbus torminalis (Akçaağaç) Yapraklı Üvez),24. Diospyros lotus (İnce Meyveli Trabzon Hurması),25. Fraxinus angustifolia subsp. oxycarpa (İnce Meyveli Dişbudak), 26. Ulmus glabra (Kayın Gövdeli Karaağaç), 27. Ulmus minör (Ova Karaağacı),28. Morus alba (Ak Dut-Kültür),29. Juglans regia (Adi Ceviz), 30. Betula litwinowii (Tüylü Huş), 31. Betula péndula (Siğilli Huş), 32. Populus trémula (Titrek Kavak), 33. Robinia pseudoacacia (Beyaz Çiçekli yalancı Akasya - Egzotik)

 

1-Robinia pseudoacacia* (Beyaz Çiçekli Yalancı Akasya) 2- Commelina communis (Yaş Ot) 3-Conyza albida (Eşek Otu) 4- Conyza canadensis (Kuzey Amerika Eşek Otu) 5- Elsholzia californica 6- Polygonum nepalense (Çoban Değneği) 7- Phytolacca americana (Şekerci Boyası) 8- Microstegium vimineum 9- Cydonia oblonga* (Ayva)-Kültür 10- Pyrus communis* (Armut)-Kültür11- Prunus pérsica* (Şeftali) - Kültür 12- Prunus x domestica* (Erik) - Kültür 13-Sigesbeckia pubescens (Doğallaşmış olan bu tür Türkiye florasına ilk kez bu çalışma ile kaydedilmiş olup, 2012 yılında yayınlanmıştır.

 

Bu türlerden işaretli (*) olanlar Milli Park alanına değişik amaçlarla insan eliyle sokulmuş bitkiler iken, diğerleri başta rüzgâr ve alanı kullanan göçmen kuşlar olmak üzere memeli diğer hayvanlar tarafından insan etkisi olmadan taşındıkları anlaşılmaktadır

 

Milli Park´ın önemli kaynak değerlerinden biri hiç şüphesiz ki kendine özgü bir genetik yüke sahip Fıstık Çamı (Pinus pinea) bireylerinden oluşan ve bir Akdeniz kalıntı bitki topluluğu (enklav) olan Fıstık Çamı meşcereleri´dir. Alanın mansaba yakın kesimlerinde yer alan bu bitkilerin genetik çeşitliliğinin doğal ortamında (in-situ) korunması amacıyla seçilen ve yönetilen doğal meşcereler olan Gen Koruma Ormanları sayesinde doğada var olan genetik zenginliğin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması mutlak gerekliliktir. Önemli bir gen havuzuna sahip olduğu aşikar olan böyle nadide bir topluluğun genetik çeşitlilik bakımından önemi her türlü planlamalarda dikkate alınmalıdır. Borçka Barajı sularının bir kısmını işgal ettiği Milli Park alanı aynı zamanda bu enklavın doğal yetişme alanı niteliğinde habitatlardır. Bu alan kaybının ve oluşan gölün meydana getireceği olası iklim değişimlerinin yöre florası üzerinde oluşturacağı olası olumsuz etkileri izlenmelidir.

 

Bu ekosistem Milli Parkın Doğu-Batı istikametindeki en dar bölgesi olan, Tütüncüler ve Taşlıca İşletme alanları içinde kalan ekosistemdir. Bu ekosistemi temsil eden bitkiler yayılışlarına Borçka Baraj gölü sularının ulaşabildiği en yüksek noktadan başlayarak 600 (750) m rakımlara kadar tırmanırlar. Bu ekosistem, Milli park alanı dışında ve Çoruh Nehri (Borçka Baraj gölü) boyunca devam etmektedir.

 

Bu ekosistemi alanda temsil eden bitki birliği; "Arbutus andrachne - Cistus creticus´´dur. Her iki tür de Akdeniz vejetasyonu olan makinin tipik elemanlarıdır. Birlik içinde yer alan ve Akdeniz kökenli çalı türlerinin yoğun olduğu ve önemli miktardaki türlerinin de herdem yeşil çalı türleri olduğu görülmektedir. Birliğe ait alanlarda doğal yayılış gösteren Buxus seMilli Parkervirens (Adi Şimşir), Cornus sanguínea (Adi Kızılcık) ve Smilax excelsa (Gıcır) türleri bu gerçek Akdeniz makisi ile karşılaştırıldığında önemli fark türler olarak görülmektedir.

 

Bu ekeosistem Milli Park alanının asıl olarak Güney kesimlerindeki alanın ortalama yükselti bakımından en yüksek ekosistemi özelliği taşır. Ekosistemin temel karakteristiği bitkisel biyoçeşitlik açısından zengin ve büyük çoğunluğunu otsu bitki türlerinin oluşturduğu bir ekosistem olmasıdır. olan su ayırım hattıdır. Aynı zamanda bu ekosistemin de en yüksek sınırını oluşturan bu hattın zirve noktaları genellikle sarp kayalıklardır. Kayalık Alan Ekosistemi

Milli Park alanında dağınık halde yer alan bu ekosistemin toplam alanı 1045 hektar olarak hesaplanmıştır. Subalpin ve alpin ekosistemin yüksek kesimlerinde çoğunlukla kümelenmekle birlikte, orman ekosistemi ve çalı ekosistemi içinde de yer yer bulunmaktadır. Konacık Mah.-Angav Tepesi civarı, İkizcekayalıkları, Kırmaların Sırtı yöreleri; Hatila Orman mevkii - Angavavet Sırtı civarı; Bar Mevkii; Şahin Kayaları - Buzelet Sırtı civarı, Gölgeli Mahallesi - Bazalt Kayalıkları, Kurtdağı - Demirlikaya ve Damlakütün Tepesi zirveleri; Sorak Sırtı civarı bu ekosistemin asıl yayıldığı alanlardır. Sarp kayalık alanlar bolca yağmur ve vadi içi rüzgarlarla sürekli erozyon etkisinde kalmış ve bu nedenle de toprak bakımından fakir ekosistemlerdir.

Hatila Vadisi Milli Parkı´nın Sucul ekosistemini önemli ve drenajı olan Hatila Deresi oluşturmaktadır. En yüksek yeri yaklaşık 2900 m. olan çeşitli kaynak boşalımlarının ve mevsimlik derelerin oluşturduğu Hatila deresi (9.020m) yaklaşık 160 m. rakımda Çoruh nehrine boşalmaktadır.

Milli Parkın önemli kaynak değerlerinden biri olan Akarsu ekosistemi, başlıca Hatila Deresi ve çok sayıdaki yan kollarından oluşmaktadır. Özellikle yüksek dağlık kesimlere doğru çıkıldıkça yan kolların yazın kuruyan kuru dereler olarak dağların zirvelerine değin ulaştıkları görülmektedir. Ekosistemlerdeki canlı öğelerin birçoğunun olmazsa olmazı olan bu derelerde yaşayan canlılar ile bu dereleri değişik şekillerde (içme suyu kaynağı, yumurta bırakma-amfibiler, avlanma/besin temini vd.) kullanan canlılar için son derece önemli bir ekosistem özelliğine sahiptir.

 

Hatila Vadisi Milli Parkı´nda en yaygın vejetasyon tipi orman vejetasyonu olup çoğunlukla Avrupa -Sibirya (Öksin) ve az oranda Irano-Turan elementlerden oluşur. Orman vejetasyonu, gerek yayılışı gerekse diğer özellikleri nedeniyle herdem yeşil ve geniş yapraklı ormanlar olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Herdem yeşil ormanları Picea orientalis (Ladin), Abies nordmanniana (Göknar) ve Pinus sylvestris (sarıçam), geniş yapraklı ormanları Fagus orientalis (Kayın), Castanea sativa (Kestane) ve bozuk ormanı oluşturan türlerle temsil edilmektedir.

 

Maki vejetasyonu, Hatila Vadisi Milli Parkı´nda Akdeniz enklavları halinde bulunmaktadır. Çoruh vadisinde geniş yayayılışı bulunan maki vejetasyonu, P. pinea (Fıstık çamı) orman vejetasyonunun tahribi ile meydana gelen sekonder bir vejetasyon tipidir. Karadeniz Bölgesindeki Akdeniz enklavları, sahil ve iç kesimlerdeki vadi boylarında yaygın olarak bulunmaktadır. İç kesimlerdeki vadi boylarında bulunan Akdeniz enklavları, Karadeniz sahilindekine oranla daha fazla Akdeniz bitki örtüsü türlerine sahiptir.

 

Orman sınırının üstünde, 2400 (2500) m. yükseltilerden başlayarak, vadinin en üst noktasına kadar yayılış göstermektedir. Alpinik alanlar aynı zamanda biyolojik çeşitlilik ve doğa koruma açısından önem taşıyan endemik bitkiler yönünden de oldukça zengindir. Bu alanlarda endemizm oranının yüksek oluşu veya endemik türlere daha fazla rastlanması; bu taksonların dar ve sınırlıalanlarda alanlarda kalması ve çevresindeki alanlardan farklı özellikler göstermesinin yanında çevre baskısından minimum etkilenmesinden kaynaklanmaktadır. B.3.BİY0L0JİK YAPI

Hatila Vadisi Milli Parkı, Akdeniz, Karadeniz bitki örtüsü ile İç Anadolu´nun alpin florasına ait bitkileri bulundurması, toprak, topografya, iklim ile zengin bir flora, vejetasyon ve endemik türlere sahiptir. Hatila Vadisi Milli Parkı´nda yapılan çalışmalar sonucunda 1349 bitki taksonu tespit edilmiştir.

 

Hatila Vadisi Milli Parkı´nda 13 çiçeksiz olmak üzere 109 (96 çiçekli) familyaya ait 1349 takson bulunduğu tespit edilmiştir. Bu taksonların 36´sı tohumsuz (Eğreltiler/ Pteridophyta), 1313 tohumlu bitkilere (Spermatophyta), tohumlu bitkilerin de 11 tanesi açık (Gymnospermae) 1302 tanesi kapalı (Angiospermae ) tohumludur. Kapalı tohumlularında 1113´i iki çenekli (Dicotyledonae) 189´u ise tek çenekli (Monocotyledonae) alt sınıflarına dahildir. Takson sayısı bakımından büyük familyalardan ilk sırayı Asteraceae (152), bunu sırasıyla Lamiaceae(90) Fabaceae (87) izlemektedir. Hatila Vadisi MP´da en fazla tür ve türaltı takson içeren cinsler Astragalus, Centaurea, Trifolium ve Salvia ´dır

Bugüne kadar yapılan çalışmalarda Hatila Vadisi Milli Park´da 135 endemik (125 tane) ve nadir takson (10 tane ) tespit edilmiştir. Arazi sonuçlarına göre tespit edilmiş olup bu taksonların 22´ si tehlike (EN), 4´ü kritik (CR), 30´u zarar görebilir (VU), 4´ü veri yetersiz (DD), 10´ u Tehdite yakın ( NT ), 53 ´ü tehlikesi düşük (LC) kategorisinde yer almaktadır

 

Hatila vadisine yapılan arazi çalışmalarında, 1 familyaya ait 2 balık türü tespit edilmiştir. Ancak bunlardan Gökkuşağı Alabalığı balık üretme çiftliğinde yer almaktadır. Salmo trutta - Karadeniz alası Ülkemizin endemik balık türlerinden birisidir. Hatila Vadisi Amfibi ve Sürüngenler

Türkiye´de yayılış gösteren yaklaşık 165 kurbağa ve sürüngen türünün 14 tanesi Hatila Milli Park sahasında bulunmaktadır. Bu türlerden 4´ü kurbağa, 7´ si kertenkele, 3´ü de yılanlara aittir.

Türkiye, Batı Palearktik bölgeden güneye, Afrika´dan ise kuzeye doğru gerçekleşmekte olan önemli kuş göç hareketlerinin birkaç ana güzergâhından birisinin üzerinde yer almaktadır.”

 

 

Yaklaşık 3 saat süren toplantı sorunların ve olanakların tartışılmasıyla son buldu.