19-30 Eylül 2012 tarihleri arasında Borçka ilçesinde “Dünden bugüne ahşap Camiler” belgeseli kapsamında gerçekleştirilen çekimlerde Yapım-Yönetim Hamdi Yıldırım, Danışman-Metin Yazarı Funda Kunurkaya, Görüntü Yönetmeni Hüseyin İmancı, Aktüel Kamera Fuat Öktem, Jimmy Jip Kamera Cemalettin Harun, Jimmy Jib Ekibi Osman Baş – Mustafa Akköze, Işık Tarık Sami Demirci – Serhat Çakır, Fotoğraf Süleyman Yurdakul, Ulaşım Salim Yıldırım – Adnan Akpınar tarafından Borçka İlçesi Camili (Macahel) Köyü Cami, Maral Köyü İremit Camii, Düzköy Merkez Camii, Yeniyol Mahallesi Aşağı Camii, Fındıklı Köyü Camii, Muratlı Camii’sinde belgesel içerikli çekimler gerçekleştirilmiştir.

 

Çekimlerin tamamlanmasının ardından “Dünden Bugüne Ahşap Camiler” TRT Belgesel Kanalı ekibi adına Yapım-Yönetim Hamdi Yıldırım ve Danışman-Metin Yazarı Funda Kunurkaya tarafından Borçka Kaymakamı Fatih Kızıltoprak’ı ziyaret ederek çalışmalar hakkında bilgi alışverişi yaparak fikir alış verişinde bulundular.

 

Kaymakam Kızıltoprak; “yöremizde birçok tarihi ahşap camilerimizin mevcut olduğu çekimler konusunda ise TRT Belgesel Kanalı ekibine elimizden gelen bilgi ve diğer her türlü konular için yardımcı olunabileceğini” ifade ederek ahşap camilerin tarihçeleri hakkında bilgilendirmelerde bulundu.

Halen mevcut cami 1855 yıllarında çığ felaketi sırasında yıkılan ve yerine yapılan camidir. İlk caminin yapılış tarihi kesin bilinmemekte olup, Osmanlı Padişahı II Mahmud (1808-1839) döneminde (Miladı 1819 senesinde) Batum Vilayetinin Macahel Kazasındaki eski ismi Hartvisi, şimdiki ismi Camili Köyü Camisi için yazılan bir İmam-Hatip görevlendirme beratı (Beratı Hümayun) okunmak sureti ile yapılış tarihi ile ilgili yaklaşık bilgilere ulaşılmıştır. Bu berat bilgilerinden hareketle caminin yapılış tarihi Miladı 1819’ dan önce olduğu ifade edilmektedir. Çığ felaketi sonucu yıkılmış cami keresteleri yeni yapılan caminin tavanında kullanılmış, eksik kalan kısımların köylüler tarafından samanlıklar, serenderler ve ambarlar bozularak 1855 yılında Arhavili ustalar tarafından tamamlanmıştır. Halen ibadete açık olup 1 adet İmam-Hatip ve 1 adet Müezzin- Kayyım Kadroları ve görevlileri bulunmaktadır.

 

İlk yapılış tarihi bilinmeyen Maral Köyü İremit Mahallesi Camii. 1965’te yıkılıp tekrar şu andaki mevcut camii inşası yapıldı.

Mevcut minaresi 1976 yılında inşa edildi. İçerisindeki oyma ve süslemeler tarihi bilinmeyen eski camiden 1965’deki inşaat sırasında yıkılan eski camiinin malzemelerinden alınarak orijinalliği bozmadan aynen mevcut olan camiye monte edilmiştir.

Caminin mevcut olan giriş kapısı dış cephesi eski orjin boyasıyla durmaktadır. İçerisindeki eski oyma ve süslemeler halk tarafından korumak maksadıyla 1977 yılında yağlı boya ile boyanmıştır. 1996 yılında Caminin dış cephesine yine korumak maksadıyla oluksuz düz sac çakılmıştır.

Yapılış tarihi bilinmeyen eski caminin 1965 den önceki Maral Köyü İremit Mah. (Nacamvar) sırtında olduğu, oradan İremit Mahallesine nakledilmiştir. Eski Camii Macahel bölgesinde üç beratlı camiden biri olduğu söylenmektedir.

Kitabesi bulunmamasına rağmen sonradan yapılan tespitler sonucu, 1850 tarihinde köylülerce inşa edilmiştir. Geçici onarımlarla günümüze kadar ulaşan camii, halen ibadete açıktır. Camii, altında geçmişte medrese olarak kullanılan bodrum katı üzerine, yaklaşık olarak 11x 11 m ölçülerinde kare planlı cami yer almaktadır. Cephelerin sadeliğine rağmen, kapı kanatlarından başlayıp mihrap, minber, mahfil eteği, korkuluklar, köşk tavanı, oyma ve kabartma şeklinde gerçekleştirilen bitkisel, realist, geometrik ve geçmelerden oluşan motiflerle süslenmiştir.

İlçe merkezine yaklaşık olarak 10 km olup ulaşımı gayet rahattır. Yerleşim yeri olarak epey eski olan camii etrafında tarihi mezarlıklar mevcuttur. Camii altında iki adet şehit mezarının olduğu da rivayet edilmektedir.

Yeniyol Mahallesi Aşağı Camii´nin yapıldığı tarih, camii yaptıran kişi ve yapanlar bilinmemektedir. Cami’nin bulunduğu Yeniyol Mahallesinin yaşlılarından aldığımız bilgilere göre bu camii yaptıran kişiler bilinmemektedir. Camii kuruluşundan bugüne kadar üç kere yer değiştirmiş ve bir kaç kez restore edilmiştir. İlk yapıldığı yerin şuan Aydınlar Mahallesi olarak bildiğimiz yerin Çoruh Nehrine yakın bir yerinde yapılmış. Fakat mayıs ayında meydana gelen Çoruh Nehrinin taşmasından dolayı cami tahrip olmuş ve bulunduğu yerin hemen karşısında bulunan Değirmendere´ye yapılmış. Fakat burada da Çoruh Nehrinin seviyesinde meydana gelen yükselme sebebiyle hasar görmüş. Yerinden sökülerek şuan bulunduğu yere yapılmış. Bu yer değişme ve Çoruh Nehrinin tahribi sonucu ahşap yerlerinin gördüğü hasarlı kısımların tuğlalarla desteklendiği bilinmektedir. Caminin ahşap kısımları kestane üzerine işleme olup Osmanlının son dönem mimari özelliklerini taşımaktadır. Oymacılık sanatı kullanılmıştır.

Cumhuriyet tarihi boyunca bir kaç kez restore edilmiştir.1986 yılında Trabzon Anıtlar Yüksek Kurulu´nda tescil edildiği ve Vakıflar Bölge Müdürlüğü´nce koruma altına alınmıştır. Son olarak da aslına uygun bir şekilde uzman mimarlar tarafından 2008 yılında bir hayırseverin katkılarıyla Artvin Valiliğince restore edilmiştir.

Borçka şehir merkezinin 1930’lara doğru bulunduğu yerin şu anki Yeniyol Mahallesi Aşağı Camii´nin bulunduğu yerde olduğu zamanla yukarı tarafa doğru kaydığı bilinmektedir. Borçka şehir merkezinde ibadet amaçlı kurulan ilk cami hükmündedir. Borçka´nın köylerinde bulunan Muratlı, Camili, Düzköy Cami’leri ile benzer mimari özelliklere sahip olduklarından yola çıkarak, Yeniyol Aşağı Mahallesi Camii´nin bu camilerle aynı tarihte yapılmış olabileceği tahmin edilmektedir.

İlçemize 10 km uzaklıkta Fındıklı Köyünde bulunan tarihi cami yöre halkının dayanışması sonucunda inşa edilmiştir. Ahşap işçiliğinin göz doldurduğu caminin tamamına yayılan süslemeler hayranlık uyandırmaktadır.

Kaynak: Yrd. Doç. Dr. Osman Aytekin“ Ortaçağdan Osmanlı sonuna kadar Artvin’de ki mimari eserler” Adlı kitaptan.

Mahfile giriş sağlayan kapının üzerinde mimar aslan oğlu reşit usta tarafından hicri 1262 tarihinde inşa edilmiş olduğunu yazan hitabe vardır. Yine mimberdeki kitabeye göre hicri 1263 tarihinde uzun hasan zade Hüseyin alemdar tarafından minber yapılmıştır. Yine mahfil köşkündeki kitabeye göre hicri 1263 tarihinde kakızeli sağıroğlu hasan ağa tarafından mahfildeki bütün süslemeler yapılmıştır.

Yörede Rus işkâlı zamanında iç mekânda tahripler meydana gelmiştir. Kürsü nün üst kısmı, mihrabın ortası, mimber in giriş kapısının üstünün aslı alınmış, daha sonra başka bir tarzda sanatla ekleme yapılmıştır. 1979 yılında da orijinali ahşap olan minaresi rüzgar nedeniyle yıkılmış, yerine pirketten yapılmıştır. Cami ibatede acıktır.”